اختلال دو قطبی در واقع یک اختلال روانی مزمن است که با تغییرات شدید در خلق و خو، انرژی و سطح فعالیت مشخص میشود. ژنتیک به عنوان یکی از عوامل اصلی در ایجاد و توسعه اختلال دو قطبی شناخته میشود. تحقیقات نشان دادهاند که این اختلال در خانوادهها به صورت وراثتی منتقل میشود. تحقیقات در زمینه ژنتیک اختلال دو قطبی همچنان در حال پیشرفت است و تلاشهای زیادی برای شناسایی ژنهای خاصی که ممکن است در ایجاد این اختلال نقش داشته باشند، صورت گرفته است. در ادامه این مقاله با ما همراه باشید و اطلاعات مفیدی در این مورد کسب کنید.
ژنتیک و اختلال دو قطبی چه ارتباطی با یکدیگر دارند؟
اختلال دو قطبی به طور قابل توجهی، جنبه های ژنتیکی دارد. مطالعات نشان دادهاند،افرادی که یکی از اعضای خانوادهشان به این اختلال مبتلا است، خطر بیشتری برای ابتلا به اختلال دو قطبی دارند. به ویژه، اگر یکی از والدین یا هر دو مبتلا به اختلال دو قطبی باشند، احتمال انتقال این اختلال به فرزندان بیشتر میشود. البته باید توجه داشت که عوامل محیطی نیز نقش مهمی در ظهور و شدت این اختلال دارند. به عبارت دیگر، وجود ژن های مرتبط با اختلال دو قطبی به تنهایی کافی نیست و تعامل بین ژنتیک و محیط در بروز این بیماری اهمیت دارد. همچنین، مطالعات ژنتیکی هنوز نتوانسته اند یک ژن خاص را که به طور مستقیم با اختلال دو قطبی مرتبط باشد، شناسایی کنند؛ بلکه این اختلال ناشی از تعامل پیچیده ی چندین ژن مختلف است.
نشانه های ژنتیکی اختلال دو قطبی
همانطور که میدانید، اختلال دو قطبی یک بیماری پیچیده است که نشانه های ژنتیکی مشخصی ندارد. با این حال، پژوهش ها نشان دادهاند که چندین ژن ممکن است در بروز این اختلال نقش داشته باشند. نشانه های ژنتیکی اختلال دو قطبی، شامل تغییرات در چندین ژن مختلف است که در افراد کمی متغیر است. یکی از ژنهای پرکاربرد که مورد بررسی قرار گرفته، ژن ANK3 است که در عملکرد کانالهای سدیم در مغز نقش دارد و ممکن است بر رفتارهای مرتبط با اختلال دو قطبی تأثیر بگذارد. همچنین، ژن CACNA1C که در تنظیم کانالهای کلسیم نقش دارد، با این اختلال مرتبط دانسته شده است. این موارد نامبرده از نشانه های اختلال دو قطبی در افراد است که عبارتند از:
- اعتماد به نفس بسیار بالا
- بالا بودن سطح فعالیت های فیزیکی
- احساس نشاط بیهوده
- افزایش میزان میل جنسی
- احساس پریشانی بیهوده
- اختلالات خواب
در مجموع، نشانههای ژنتیکی اختلال دو قطبی به وضوح نشان میدهند که وراثت نقشی مهم در این بیماری دارد، اما به دلیل پیچیدگیهای آن، تحقیقات بیشتری برای درک کامل نقش ژنها و نحوه تأثیر آنها بر مغز و رفتار افراد نیاز است.
درمان اختلال دو قطبی ژنتیکی
درمان اختلال دو قطبی، به خصوص زمانی که دارای زمینه های ژنتیکی است، معمولاً به ترکیبی از روش های دارویی و غیردارویی نیاز دارد. با توجه به این که عوامل ژنتیکی در بروز این اختلال نقش دارند، درمان متمرکز بر مدیریت علائم و بهبود کیفیت زندگی فرد است. روش های درمانی شامل موارد زیر میشود:
دارو درمانی:
- لیتیوم: یکی از رایج ترین داروهایی است که به عنوان تثبیت کنندهی خلق و خو استفاده میشود. لیتیوم به ویژه در کاهش شدت اپیزودهای مانیا یا همان شیدایی فرد و جلوگیری از عود آنها مؤثر است.
- داروهای ضد تشنج: مانند والپروات و لاموتریژین، که به عنوان تثبیت کنندهی خلق و خو استفاده میشوند.
- داروهای ضد روان پریشی: مانند الانزاپین و کوئتیاپین که برای کنترل علائم شیدایی و گاهی افسردگی استفاده میشوند.
- داروهای ضد افسردگی: گاهی به همراه تثبیت کننده های خلق و خو برای درمان اپیزودهای افسردگی مورد استفاده قرار میگیرند. البته باید با احتیاط استفاده شوند زیرا میتوانند مانیا را تحریک کنند.
روان درمانی:
· درمان شناختی رفتاری : این نوع درمان به بیماران کمک میکند تا الگوهای فکری منفی را شناسایی و تغییر دهند و مهارت های مقابله با استرس را بیاموزند.
· درمان بین فردی و ریتم اجتماعی: این روش به بهبود ثبات ریتم های روزانه مانند خواب و بیداری و ایجاد ساختار در زندگی روزمره کمک میکند.
· آموزش روانی: افزایش آگاهی فرد و خانواده او دربارهی اختلال دو قطبی، علائم، محرک ها، و روش های مدیریت آن.
تغییرات سبک زندگی:
· مدیریت استرس: از طریق تکنیک هایی مانند مدیتیشن، یوگا، و تمرینات آرام سازی میتوان سطح استرس را کاهش داد.
· خواب منظم: داشتن یک الگوی خواب منظم و کافی برای مدیریت علائم دو قطبی بسیار مهم است.
· رژیم غذایی سالم و ورزش: فعالیت بدنی منظم و تغذیه مناسب میتواند به تثبیت خلق و خو و بهبود کلی سلامت روان کمک کند.
درمان با تحریک مغز:
· الکتروشوک درمانی: در موارد شدید که سایر درمان ها ناکارآمد هستند، میتواند مؤثر باشد.
· تحریک مغناطیسی ترانس کرانیال : این روش نیز در برخی از افراد با اختلال دو قطبی که به درمان های دیگر پاسخ ندادهاند، مفید بوده است.
سوالات متداول
اختلال دو قطبی به طور کامل ارثی است؟
اختلال دو قطبی به طور کامل ارثی نیست، اما ژنتیک نقش مهمی در احتمال ابتلا به این اختلال دارد. اگر یکی از والدین یا بستگان نزدیک به اختلال دو قطبی مبتلا باشد، احتمال بروز این اختلال در فرد بیشتر است. با این حال، عوامل محیطی و بیولوژیکی دیگر نیز در ایجاد این اختلال مؤثر هستند.
چگونه اختلال دو قطبی تشخیص داده میشود؟
تشخیص اختلال دو قطبی توسط یک روانپزشک یا روانشناس با ارزیابی دقیق علائم بیمار، تاریخچه خانوادگی و بررسی رفتارها و خلق و خوهای فرد انجام میشود. این فرآیند ممکن است شامل مصاحبه های بالینی و پرسشنامه های استاندارد باشد.
آیا فرد مبتلا به اختلال دو قطبی میتواند زندگی طبیعی داشته باشد؟
با درمان مناسب و مدیریت علائم، بسیاری از افراد مبتلا به اختلال دو قطبی میتوانند زندگی طبیعی و پرباری داشته باشند. پیگیری درمان، حمایت خانواده و دوستان و کنترل استرس نقش مهمی در این امر دارد.
نتیجه گیری
با خواندن این مقاله دانستید که، هیچ ژن واحدی برای اختلال دو قطبی شناسایی نشده است. این اختلال احتمالاً نتیجه تعامل چندین ژن و عوامل محیطی است. برخی ژنها مانند ANK3 و CACNA1C با این اختلال مرتبط دانسته شدهاند، اما هنوز تحقیقات بیشتری برای شناسایی دقیق نقش این ژنها مورد نیاز است. داشتن ژنهای مرتبط با اختلال دو قطبی به این معنا نیست که فرد حتماً به این بیماری مبتلا خواهد شد. جنبه ارثی بودن دوقطبی، به طور میانگین حدود ۱۰٪ تا ۱۵٪ است، در حالی که در جمعیت عمومی این احتمال حدود ۱٪ تا ۳٪ است.