تعیین هویت با کمک آزمایش‌های ژنتیک یک پیشرفت مهم به خصوص در حوزه‌ی جنایی است. آزمایش ژنتیک برای تعیین هویت ممکن است بنا به دلایل قضایی و یا شخصی انجام شود. تست DNA قویترین آزمایش ژنتیکی است که می‌توان با استفاده از نمونه‌های بیولوژیکی مختلف آن را انجام داد.
هدف از تعیین هویت به کمک آزمایشات ژنتیکی
- تعیین اینکه آیا فردی، والد بیولوژیکی کودک است یا خیر. این امر در مورد حضانت کودک و حمایت از کودک درخواست می‌شود.
- شناسایی روابط بیولوژیکی بین کودک با پدر، پدربزرگ، مادربزرگ و یا سایر بستگان بنا به دلایل شخصی مانند ارث و میراث
- پیدا کردن رابطه ی خونی بین دو فرد
- تعیین اینکه آیا دوقلوها همسان هستند و یا غیر همسان
- بررسی نسبت خویشاوندی با یک قومیت خاص
- تشخیص مجرم و یا اثبات بی‌گناهی فرد مظنون در پرونده‌های قتل، سرقت، تجاوز، دزدی
- تشخیص هویت فردی که صورت او غیر قابل تشخیص است
- تشخیص هویت فردی که ناشناس بوده و …
بیشتر بخوانید: نقش ژنتیک در ناشنوایی و کم شنوایی
نمونه‌های تعیین هویت
مواد بیولوژیکی که برای تعیین DNA مورد استفاده قرار می‌گیرند عبارتند از:
- خون
- مایع منی
- بزاق
- ادرار
- مدفوع
- مو
- دندان
- استخوان
- سلول و بافت‌های بدن
جمع آوری نمونه‌ها برای تعیین هویت
در برخی موارد نمونه‌هایی که ذکر شد به سادگی در اختیار نیست، به خصوص در مواردی که یک جنایت رخ داده شده باشد. در این شرایط نمونه‌ها از هر چیزی که توسط متهم استفاده شده باشد و در محل جنایت باقی مانده باشد قابل تهیه است. در برخی موارد قطعات DNA که در آزمایشات ژنتیکی به کار برده می‌شود به حدی کوچک هستند که با چشم غیر مسلح قابل شناسایی نیستند و لازم است نمونه‌های میکروسکوپی از بقایای به جا مانده در محل استفاده شود. برخی از ابزار و وسایلی که ممکن است حاوی قطعات DNA باشند عبارتند از:
- ماسک
- کلاه
- دستکش
- هرگونه لباس که با پوست بدن تماس داشته باشد به خصوص لباس زیر
- سلاح
- ملافه و روبالشتی
- سوهان ناخن
- فنجان
- سیگار
- خلال دندان
- مسواک
- دستمال کاغذی
- برس مو
- عینک
- کاندوم
- طناب یا سیم
- تمبر، پاکت نامه و …
معمولاُ شواهد یافت شده در محل اطراف جنایت و یا در همان محل جنایت یافت می‌شوند.
با پیشرفت‌هایی که در سال‌های اخیر حاصل شده است، دانشمندان به خصوص متخصصینی که به طور ویژه در پزشکی قانونی فعالیت دارند می‌‌توانند از نمونه‌های بسیار کوچک برای تعیین DNA استفاده کنند.
نحوه انجام آزمایش ژنتیکی برای تعیین هویت
جهت مقایسه بین ویژگی‌های DNA دو فرد لازم است تا نمونه‌های بیولوژیکی که حاوی نمونه‌هایی DNA از هرکدام است در دسترس باشد. این نمونه‌ها به عنوان نمونه‌ی مرجع شناخته می‌شود. ممکن این دو نمونه با یکدیگر مشابه نباشند به عنوان مثال نمونه‌ی خون یک فرد ممکن است با نمونه‌ی بزاق فرد دیگر مورد قیاس قرار بگیرند. نکته‌ی مهم این است که هر کدام از نمونه‌های حاوی قطعاتی از DNA باشند.
در حوزه‌ی قضایی به تازگی از تمام مجرمینی که دستگیر می‌شود یک نمونه DNA تهیه می‌شود و به صورت بایگانی نگهداری می‌شود تا در صورت نیاز مورد استفاده قرار بگیرند. نمونه‌هایی که از این افراد تهیه می‌شود معمولاُ با سواب و از داخل گونه تهیه می‌شود.
نمونه‌ها توسط متخصصینی که در رشته‌های بیوشیمی، ژنتیک، زیست شناسی سلولی مولکولی، ژنتیک جمعیت و یا سایر رشته‌های مرتبط تحصیل کرده‌اند مورد تجزیه و تحیلی قرار می‌گیرند.
جهت آزمایشات ژنتیک به آزمایشگاهی با تجهیزات پیشرفته نیاز است. مراحل آزمایشات ژنتیک برای تعیین هویت بدین صورت است:
- استخراج DNA از سلول
- تعیین مقدار DNA
- تهیه چند کپی از DNA
- جداسازی DNA های تکثیر شده
- تجزیه و تحلیل DNA از لحاظ کمی و کیفی با نمونه‌های شاهد
تفسیر نتایج
پس تجزیه و تحلیل DNA، نتایج در نموداری به نام الکتروفروگرام ارائه می‌شود که مواد ژنتیکی در هر کدام از نمونه‌ها را نشان می‌دهد. با مقایسه‌ی نتایج می‌توان مشابهت‌هایی که بین نمونه‌ها وجود دارد را مشخص کرد.
در صورتی که نمونه‌ها کاملاً مشابه باشند یعنی هر دو نمونه برای یک فرد است (در موارد قضایی جهت تطبیق نمونه یافت شده در محل جنایت و نمونه‌های تهیه شده از مجرم کارآیی دارد). در صورتی که نمونه‌ها درصد تطابق بالایی داشته باشند می‌تواند نشانه‌ای از رابطه‌های خویشاوندی باشد.
نتایج آزمایش ژنتیکی تعیین هویت با معمولاُ با دقت 99.9 درصد می‌تواند تعیین هویت را با درستی انجام دهد.
نتیجه گیری
تعیین هویت به کمک آزمایشات ژنتیکی برای اطلاع از رابطه ی خونی بین دو فرد یا پیدا کردن مجرم در پرونده های جنایی، پیشرفت بزرگ و قابل توجهی محسوب می شود.