سلول درمانی؛ امیدی تازه برای درمان بیماری‌های صعب‌العلاج

سلول درمانی، عبارت است از استفاده از سلول‌های زنده و تصفیه شده از بدن خود بیمار جهت رشد، جایگزینی و یا ترمیم بافت‌های آسیب دیده که بر اثر بیماری‌ها مختلف ایجاد شده است. یکی از پیشرفت‌های هیجان انگیز سلول درمانی در درمان بیماری سرطان می‌باشد. سلول های درمانی می توانند به صورت مستقیم برای جایگزینی سلول های آسیب دیده یا نابود شده در بیماری ها مانند بیماری های قلبی، بیماری های عصبی و بیماری های خونی مورد استفاده قرار بگیرند. همچنین، این سلول ها می توانند به عنوان بستری برای انتقال ژن درمانی به بیماری های ژنتیکی نیز استفاده شوند. اگر می خواهید درباره سلول درمانی بیشتر بدانید در ادامه مقاله با ما همراه باشید…

سلول درمانی چیست؟

سلول درمانی، عبارت است از استفاده از سلول هایی که به عنوان درمان برای بیماری ها استفاده می شوند. این سلول ها معمولا از بدن فرد خود یا افراد دیگر گرفته می شوند و پس از تغییر، به بیمار جایگزین می شوند. سلول درمانی در واقع یک درمان شخصی می‌باشد که با استفاده از سلول های ایمنی خود فرد اقدام به درمان بیماری سرطان می‌نماید.

سلول درمانی به عنوان یکی از روش‌های نوین در علم پزشکی، به بازسازی بافت‌های آسیب‌دیده و بهبود عملکرد ارگان‌ها کمک می‌کند. این رویکرد با استفاده از سلول‌های بنیادی و ترمیمی، به ویژه در درمان بیماری‌های مزمن و نقص‌های ساختاری، تاثیر بسزایی دارد. سلول درمانی در سال‌های اخیر به دلیل نتایج امیدوارکننده در حوزه‌هایی مثل درمان بیماری‌های عصبی، قلبی، مفصلی، سرطان و جوانسازی پوست، توجه فراوانی را به خود جلب کرده است.

سلول های درمانی می توانند به صورت مستقیم به بیمار تزریق شوند یا با استفاده از تکنولوژی هایی مانند گرفتن نمونه خون، مارکرهای سطحی، سلول های بنیادی و ژن درمانی، به بیمار انتقال داده شوند.

اصول سلول درمانی

سلول درمانی روشی است که از سلول‌های زنده به عنوان دارویی جهت درمان بیماری استفاده می‌شود. در درمان بیماری سرطان از توانایی ذاتی سلول‌های ایمنی بدن جهت جستجو و از بین بردن سلول‌های غیرطبیعی بدن استفاده می‌شود، نام‌های بسیاری جهت این روش درمانی وجود دارد مانند سلول درمانی ایمنی و یا سلول درمانی انتخابی اما در نهایت روش درمان همه‌ی آنها مشابه می‌باشد؛ سلول‌ها تخصصی سیستم ایمنی به نحوی هدایت و مهندسی می‌شوند که قادر باشند ویژگی‌های منحصر به فرد بیماری سرطان در فرد را تشخیص دهند و یا به صورت انتخابی از تومورهای فرد جدا می‌شوند، در آزمایشگاه در مقیاس زیاد رشد داده می‌شوند و سپس به صورت انفوزیون داخل وریدی به بیمار تزریق می‌شود.

بیشتر بخوانید: سلول درمانی پوست

تاریخچه و پیشرفت‌های سلول درمانی در پزشکی

اولین گام‌های پژوهشی در زمینه سلول درمانی از دهه ۱۹۸۰ آغاز شد. در ابتدا، تحقیقات در محیط‌های آزمایشگاهی و مدل‌های حیوانی متمرکز بود؛ اما با گذشت زمان و پیشرفت فناوری، سیتوتراپی وارد کاربردهای بالینی شد. امروزه، مطالعات بالینی متعدد نشان می‌دهند که استفاده از سلول‌های بنیادی، چه از بدن خود بیمار و چه از اهداکننده‌های سالم، به بهبود عملکرد بافت‌های آسیب‌دیده و کاهش التهابات کمک می‌کند. این پیشرفت‌ها، زمینه را برای کاربردهای گسترده سلول درمانی در درمان بیماری‌های مختلف فراهم کرده‌اند.

بیشتر بخوانید: کنترل دیابت با سلول درمانی

کاربردهای سلول درمانی

سیتوتراپی در حوزه‌های مختلفی کاربرد دارد که برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

• درمان بیماری‌های عصبی: استفاده از سلول‌های بنیادی در بیماران مبتلا به سکته مغزی یا آسیب‌های نخاعی، به بازسازی شبکه‌های عصبی کمک و به عملکرد حرکتی سرعت می‌بخشد.
• سلول درمانی در درمان آرتروز و مشکلات مفصلی: تزریق سلول‌های بنیادی در مفاصل آسیب‌دیده، مثل زانو، باعث کاهش درد، التهاب و افزایش دامنه حرکتی می‌شود.
• نقش سلول درمانی در بهبود بیماری‌های قلبی: در بیماران مبتلا به نارسایی قلبی، سلول‌های بنیادی با بازسازی بافت‌های آسیب‌دیده قلب، عملکرد پمپاژ قلب را بهتر می‌کنند‌.
• درمان سرطان با استفاده از سلول درمانی: استفاده از سلول‌های ایمونوتراپی، مثل سلول‌های T  به تقویت سیستم ایمنی بدن علیه سلول‌های سرطانی کمک می‌کند. اگرچه این روش هنوز در مراحل اولیه بالینی است، اما نتایج اولیه آن امیدوارکننده بوده است.
• جوانسازی پوست: سلول‌های بنیادی در تحریک تولید کلاژن و بازسازی بافت‌های پوستی موثرند، به طوری که باعث کاهش چین و چروک و بهبود کیفیت پوست می‌شوند.

تجربه بیماران در مراکز تخصصی سیتوتراپی نشان می‌دهد که این روش کیفیت زندگی افراد را به طور قابل‌توجهی افزایش می‌دهد.

مزایای سلول درمانی نسبت به روش‌های سنتی پزشکی

سلول درمانی نسبت به روش‌های سنتی چند مزیت مهم دارد. برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

•  بازسازی طبیعی بافت‌ها: این روش فرآیند ترمیم طبیعی بدن را تحریک و به بازسازی سلولی کمک می‌کند.
• کاهش عوارض جانبی: در مقایسه با جراحی‌های تهاجمی یا دارودرمانی‌های قوی، سیتوتراپی عوارض کمتری دارد.
• افزایش عملکرد بافت‌های آسیب‌دیده: سلول‌های بنیادی به بهتر شدن عملکرد بافت‌ها کمک می‌کنند و باعث بهبود عملکرد ارگان‌ها می‌شوند.
• پایداری نتایج: بسیاری از مطالعات نشان داده‌اند که نتایج سیتوتراپی بلندمدت است و نیاز به مداخلات مکرر را کاهش می‌دهد.
• عدم نیاز به جراحی باز: بیشتر روش‌های سیتوتراپی غیرتهاجمی هستند و از روش‌های جراحی باز اجتناب می‌کنند.

آیا سلول درمانی برای همه بیماران مناسب است؟

اگرچه سلول درمانی یکی از پیشرفته‌ترین روش‌های درمانی است، اما انتخاب آن نیازمند ارزیابی دقیق توسط تیم‌های متخصص پزشکی است. شرایط بالینی، تاریخچه بیماری، و وضعیت عمومی سلامت هر بیمار تعیین می‌کند که این روش مناسب است یا نه. برای برخی بیماران با اختلالات ژنتیکی یا عفونت‌های شدید، شاید سیتوتراپی مناسب نباشد؛ پس بهتر است به عنوان درمان مکمل همراه با روش‌های سنتی از آن استفاده شود. به خاطر همین، مشاوره دقیق و ارزیابی‌های جامع از سمت پزشکان متخصص، برای تعیین انتخاب مناسب ضروری است.

بیشتر بخوانید: زندگی با آلبینیسم یا زالی

مراحل انجام سلول درمانی

فرآیند سیتوتراپی معمولا شامل چند مرحله مهم است که در ادامه آن‌ها را با یکدیگر بررسی می‌کنیم:

• استخراج سلول: سلول‌های مورد نیاز از بافت‌های بدن بیمار مثل مغز استخوان یا چربی استخراج می‌شوند.
• آماده‌سازی و تکثیر سلول‌ها: سلول‌های استخراج‌شده در آزمایشگاه تحت فرآیند تکثیر قرار گرفته و به کیفیت و تعداد مطلوب می‌رسند.
• تزریق سلول‌ها: سلول‌های آماده‌شده به ناحیه آسیب‌دیده  مثلا مفصل زانو یا ناحیه قلب تزریق می‌شوند.
• پایش و فیزیوتراپی: پس از تزریق، بیمار تحت نظارت دقیق قرار می‌گیرد و جلسات فیزیوتراپی برای بهتر شدن عملکرد ناحیه مورد نظر برگزار می‌شوند.

بیشتر بخوانید: نقش ژنتیک در پارکینسون

عوارض و چالش‌های سلول درمانی

با وجود مزایای فراوان، سیتوتراپی با چالش‌ها و عوارضی همراه است که برخی از آن‌ها عبارتند از:

• عوارض ناشی از استخراج سلول: مانند عفونت یا خونریزی در محل برداشت سلول
• واکنش‌های ایمنی: به‌ویژه در روش‌های هتروگنوس، احتمال بروز واکنش‌های ایمنی وجود دارد.
• هزینه‌های بالای درمان: استفاده از تجهیزات پیشرفته و فرآیندهای تخصصی باعث افزایش هزینه‌های این روش می‌شود.
• عدم تضمین موفقیت بالینی: نتایج سیتوتراپی در همه بیماران یکسان نیست چون پاسخ به درمان متفاوت است.

آینده سلول درمانی

آینده سلول درمانی با پیشرفت‌های فناوری در زمینه مهندسی سلولی و ویرایش ژن (مانند CRISPR) روشن به نظر می‌رسد. پژوهش‌های جاری در دانشگاه‌های معتبر، امکان بهبود فرآیند استخراج، تکثیر و تزریق سلول‌ها را فراهم می‌آورد. استفاده از سلول‌های دستکاری‌شده ژنتیکی در درمان بیماری‌های پیچیده مانند سرطان و اختلالات عصبی نویدبخش تغییرات بنیادین در روند درمان است. با افزایش مشارکت بیماران در مطالعات بالینی و بهبود زیرساخت‌های پژوهشی، انتظار می‌رود که سیتوتراپی به یک روش استاندارد درمانی تبدیل شود.

سلول‌هایی که در سلول درمانی کاربرد دارند

انواع مختلفی از سلول‌ها در جهت سلول درمانی به کار برده می شوند که عبارتند از:

• سلول های بنیادی خون ساز
• سلول‌های بنیادی ماهیچه‌های اسکلتی
• سلول‌های بنیادی عصبی
• سلول‌های بنیادی مزانشیمی (سلول‌های بنیادی بالغ که به ساختارهایی مانند بافت همبند، خون، سلول‌های لنفاوی، استخوان و غضروف تبدیل می‌شوند)
• انفوسیت‌های
• سلول‌های دندریتیک (نوعی از سلول‌های ارائه دهنده آنتی ژن هستند که در در سیستم ایمنی تطبیقی نقش دارند)
• سلول‌های جزایر پانکراس

انواع روش های سلول درمانی

• اتولوگ: در سلول درمانی اتولوگ از سلول های بدن خود بیمار استفاده می‌شود
• آلوژنیک: در این روش از سلول‌های اهدا کننده که از فرد دیگری تهیه می شود جهت درمان فرد بیمار استفاده می‌شود.

بسیاری از درمان‌هایی که جهت سلول درمانی استفاده می‌شود از سلول های پرتوان القایی استفاده می‌نماید که برخلاف سلول‌های بنیادی پرتوان مشتق شده از جنین این سلول‌ها، سلول هایی بالغ هستند که از پوست یا سلول‌های خونی گرفته می‌شود، این سلول‌ها با برنامه ریزی‌هایی که در آزمایشگاه ژنتیک انجام می‌شود به حالت پرتوان مشابه حالت جنینی باز می‌گردند و امکان توسعه و استفاده به انواع سلول‌های انسانی مورد نیاز را دارند.

سلول‌های بنیادی به خاطر قابلیت تبدیل به سلول‌های مختلف بدن، به عنوان یک ابزار قدرتمند در ترمیم بافت‌ها و بازسازی ساختارهای آسیب‌دیده شناخته می‌شوند.

بیشتر بخوانید: سلول درمانی بیماری ویتیلیگو

بیشتر بخوانید: ژن درمانی سرطان چیست و چگونه انجام می شود؟

بیماری‌های قابل درمان با روش سلول درمانی

• آرتروز: آرتروز یک بیماری التهابی است که مفاصل را هدف قرار می‌دهد، درمان با سلول‌های بنیادی می‌تواند با ترمیم غضروف‌های آسیب دیده در مفاصل به کاهش التهاب در داخل و اطراف مفاصل کمک نماید.
• بیماری سرطان: استفاده از سلول‌های بنیادی تاکنون جهت درمان بیماری سرطان خون و سرطان لنفوم نتایج مثبتی داشته است، این سلول‌های جایگزین سلول‌هایی می‌شود که بر اثر بیماری مورد آسیب قرار گرفته‌اند.
• بیماری پارکینسون: استفاده از سلول‌های بنیادی جهت ترمیم آسیب‌های عصبی که در بیماری پارکینسون ایجاد می‌شود می‌تواند مفید واقع باشد، بر اساس تحقیقات این درمان می‌تواند در جایگزینی سلول‌های مغزی تولید کننده دوپامین که طی بیماری پارکینسون از بین رفته‌اند موثر واقع شوند.
• بیماری‌های قلبی: بازسازی سلول‌های قلبی در بیمارانی که به دلیل حمله‌های قلبی دچار نارسایی قلبی شده‌اند و یا حتی در بیمارانی که دچار تنگی و یا گشادی عروق هستند با استفاده از سلول‌های بنیادی در حهت ترمیم بافت آسیب دیده قلب و عروق موثر می‌باشد.
• ام اس: مطالعات نشان داده که سلول‌های بنیادی می‌توانند به طور مستقیم به سمت ضایعات مغزی آسیب دیده حرکت کرده و سلول‌های مغز را ترمیم نمایند و در کنترل فعالیت‌های عیرعادی سیستم ایمنی نیز کمک کننده هستند، در نتیحه آسیب‌های عصبی که بر اثر بیماری ام اس ایجاد می‌شوند توسط سلول‌های بنیادی می‌توانند تحت ترمیم قرار بگیرند.
• دیابت: درمان دیابت نوع 1 و 2 با جایگزینی سلول‌های بنیادی به جای سلول‌های بتای آسیب دیده و یا از دست رفته می‌تواند مفید باشد.
• بیماری‌های کلیوی: با توجه به اینکه سلول‌های بنیادی توانایی تبدیل شدن به بسیاری از سلول‌های بدن را دارند می‌توان از این سلول‌ها در درمان آسیب‌های حاد و مزمن بیماری‌های کلیه استفاده کرد و سلول‌هایی که بر اثر بیماری از بین رفته است را مورد بازیابی قرار داد.

چشم انداز سلول درمانی در درمان بیماری سرطان

در دهه گذشته مطالعات بسیاری بر روی سلول درمانی انجام شده است و اکنون محققان این استراتژی را به عنوان یکی از روش‌ها درمان برای بیماری سرطان خون معرفی کرده‌اند که به تائید سازمان غذا و دارو نیز رسیده است.

تاکنون سلول درمانی برای افرادی که مبتلا به برخی از انواع سرطان خون هستند مورد تائید قرار گرفته است اما سلول درمانی برای تومورهای جامد همچنان در حال تحقیق می‌باشد. با توجه به اینکه تومورهای جامد حدود 90 درصد از انواع سرطان‌های مورد تشخیص را تشکیل می‌دهند. پیشرفت این فناوری برای توسعه سلول درمانی به صورتی که این سلول‌ها به صورت انتخابی به سلول‌های جامد تومورهای سرطان حمله کنند با توجه به توانایی برخی تومورها که قادر هستند از سلول‌ها ایمنی پنهان شوند، کمی دشوار به نظر می‌رسد اما با تحقیقات بسیاری که در این مقطع زمانی در حال انجام می‌باشد به نظر می‌رسد دستیابی به این هدف چندان هم دور نباشد.

بنابراین لازم است تا تحقیقات بیشتری جهت گسترش فناوری‌های سلول درمانی جهت تمام انواع سرطان لازم می‌باشد، با توجه به موفقیت‌های این روش به نظر می‌رسد که در آینده‌ای نه چندان دور این روش به عنوان یکی از روش‌های برگزیده جهت درمان انواع سرطان به کار برده شود.

سوالات متداول سلول درمانی

آیا سلول درمانی در همه بیماری‌ها موثر است؟

اثربخشی سلول درمانی به نوع بیماری و شرایط بیمار بستگی دارد و در برخی موارد به عنوان درمان مکمل، در برخی موارد به عنوان درمان اصلی به کار گرفته می‌شود.

آیا سیتوتراپی عوارض جانبی جدی دارد؟

اگرچه عوارضی مانند عفونت و واکنش‌های ایمنی ممکن است رخ دهد، اما با مدیریت دقیق توسط تیم‌های متخصص، این عوارض به حداقل می‌رسند.

چقدر زمان برای مشاهده نتایج سلول درمانی لازم است؟

نتایج سلول درمانی طی چند هفته تا چند ماه آغاز می‌شود. درمان کامل هم به نوع بیماری و پاسخ فرد بستگی دارد.

آیا سلول درمانی جایگزین درمان‌های سنتی می‌شود؟

در حال حاضر، سیتوتراپی بیشتر به عنوان یک درمان مکمل در کنار روش‌های دارویی و جراحی استفاده می‌شود؛ به خاطر همین پژوهش‌های بیشتری برای تعیین نقش دقیق آن نیاز است.

نتیجه‌گیری

سلول درمانی به عنوان یک روش نوین و پیشرفته در پزشکی؛ نویدبخش تغییرات چشمگیری در ترمیم بافت‌های آسیب‌دیده و بهبود عملکرد ارگان‌ها بوده است. با استناد به مطالعات منتشر شده در در سال‌های اخیر، مشخص می‌شود که این روش در درمان بیماری‌های عصبی، قلبی، مفصلی، سرطان و جوانسازی پوست نتایج قابل‌توجهی به همراه دارد. اگرچه چالش‌هایی مثل هزینه‌های بالا و واکنش‌های ایمنی وجود دارد، پیشرفت‌ فناوری‌های نوین امید به اثربخشی نتایج سیتوتراپی را افزایش داده‌اند. انتخاب سیتوتراپی نیازمند ارزیابی دقیق توسط تیم‌های تخصصی است و با ترکیب آن با روش‌های سنتی، می‌توان به بهتر شدن کیفیت زندگی بیماران کمک کرد.

منابع:

https://www.news-medical.net/health/What-are-Dendritic-Cells.aspx

https://stemcell.ucla.edu/induced-pluripotent-stem-cells

https://www.lagunabeachaesthetics.com/blog/8-conditions-that-benefit-from-stem-cell-therapy

https://www.cancer.gov/research/annual-plan/scientific-topics/cell-therapyesthetics.com/blog/8-conditions-that-benefit-from-stem-cell-therapy

https://alliancerm.org/technologies/cell-therapy/